​​​​​​​

  نام زنده یاد «خسرو شکیبایی»،  از حافظه مخاطبان سینما و تلویزیون پاک نمی‌شود. «شکیبایی» بازیگری دوست‌داشتنی و توانا بود؛ چنان با نقش همراه می شد و آن را از آن خود می‌کرد که تفکیک خودش از نقش بسیار سخت به نظر می‌رسید. رفتارش به دل می‌نشست و مجموعه این شرایط باعث شده بود محبوب خیل عظیمی از مخاطبانش باشد.۷ فروردین را که پشت سر گذاشتیم مصادف بود با سالروز تولد «خسرو شکیبایی»؛ بازیگری محبوب که در دهه‌های 60 تا 80 اتفاق‌های مهمی را در سینما و تلویزیون رقم زد و خاطرات بسیار زیادی را از نقش‌های مهم بر جا گذاشت؛ نقش‌هایی که تا همیشه ماندگارند. «خسرو شکیبایی» در سه دهه فعالیت بازیگری اش چنان نقش‌های درخشانی برجا گذاشت که خیلی سخت می‌توان از بین آن ها دست به انتخاب زد؛ بازیگری که خیلی زود «ستاره شد و ستاره ماند». خالی از لطف ندانستیم که در ماه تولد زنده یاد «شکیبایی»  خاطره بازی کنیم و مروری داشته باشیم بر کارنامه درخشان و مهم ترین آثار تئاتر، سینما و تلویزیون این چهره محبوب بازیگری در سه دهه فعالیت هنری اش. در پایان مطلب هم نگاهی به افتخارات هنری و هم چنین فعالیتش در دوبله انداختیم.
تئاتر
حسن تصادف جالبی است که زنده‏یاد خسرو شکیبایی روز تولدش دقیقاً مصادف است با روز جهانی تئاتر. او یکی از همان استخوان خُردکرده‏های تئاتری بود که با حضور بر صحنه تئاتر توانست خودش را به سینما تحمیل کند. مسعود کیمیایی با تماشای یکی از تئاترهای شکیبایی بود که او را برای بازی در فیلم «خط قرمز» انتخاب کرد تا وصال این بازیگر نامدار با سینما از همین نقطه آغاز شود. زنده‏یاد شکیبایی ۱۹ سال سن داشت که پا به صحنه تئاتر گذاشت. اما مسیر او در تئاتر زمانی وارد بستر حرفه‏ای خود شد که با عباس جوانمرد آشنا شد. آشنایی و تلمذ در مکتب این بزرگمرد تئاتر از شکیبایی یک بازیگر حرفه‏ای در تئاتر ساخت. او طی سال‏ها حضورش در صحنه تئاتر در آثاری همچون «همه پسران من»، «بیا تا گل برافشانیم»  و «سنگ و سرنا» به ایفای نقش پرداخت.
سینما
از مهم ترین نقش‌هایی که خسرو شکیبایی در دهه 60 به واسطه آن ها شناخته شده، «شکار» به کارگردانی مجید جوانمرد و «ترن» به کارگردانی امیر قویدل سال 1366 ساخته شده‌اند. آن ها از فیلم‌های موفق سینمای دهه 60 به حساب می‌آیند و در دوره خود پرفروش شدند. این جنس فیلم‌های اکشن در دهه 60 طرفدار زیاد داشت. «شکار» را می‌توان یک اکشن جاده‌ای موفق به حساب آورد، زیرا همه لوکیشن‌های فیلم در جاده و در داخل کامیونی که شخصیت‌های فیلم با آن ادامه مسیر می‌دهند، رخ می‌دهد. «ترن» نیز با نگاهی به حوادث انقلاب، به اکشنی خوش ساخت تبدیل شد و به طور کلی خسرو شکیبایی در این دوفیلم حضوری موفق داشت. شکیبایی سال 1368 با بازی در فیلم «هامون» قدرت بازیگری‌اش را بیش از پیش به نمایش گذاشت. مرحوم داریوش مهرجویی با «هامون» سرگشتگی نسلی را به تصویر کشید که انقلاب و جنگ را پشت سر گذاشته و حالا در نوبت جدید زندگی، مشکلات گریبان‌گیر برخی از آن ها شده است. شکیبایی با تمام وجود در قالب این نقش فرو رفت و سرگشتگی حمید هامون را به نمایش گذاشت. حرکات بدن، شیوه نگاه کردن، راه رفتن، لکنت‌ها، فریادها و... هامون را در بین سینمادوستان به تعبیری جاودانه کرد. شکیبایی برای بازی در «هامون» از هشتمین جشنواره فیلم فجر سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول مرد را گرفت. انتخاب‌های خوب شکیبایی در دهه 70 زیاد است اما «کیمیا» جایگاه ویژه‌تری دارد. شکیبایی در این فیلم نقش پدری را بازی می‌کند که در حمله عراق به خرمشهر اسیر می‌شود؛ بعد از آزادی دنبال زن و فرزند می‌گردد و سر از مشهد در می‌آورد. شکیبایی در سکانس‌های شلوغ و جنگی ابتدای فیلم مردی را به تصویر می‌کشد که نگران همسرش است و به اقتضای شرایط جلوی دوربین جنب و جوش دارد. در نیمه دوم فیلم شمایل پدری را به نمایش می‌گذارد که میان خوشبختی دختر و حس پدرانه گرفتار شده است. او آرام است و با نگاه و میمیک صورت حس‌ها را منتقل می‌کند. شکیبایی برای این فیلم به دومین سیمرغ بلورین خود رسید. «خواهران غریب» به کارگردانی مرحوم کیومرث پوراحمد هم از دیگر فیلم‌های مهم و ماندگار شکیبایی در دهه 70 است؛ یک فیلم شیرین و موزیکال که اجرای موسیقی توسط شکیبایی در آن مورد توجه قرار می‌گیرد. او در دهه 70 با بازی در دو فیلم «عاشقانه» و «سارا» توانست از پس ایفای نقش منفی هم بربیاید. در نقش گرشاسب فیلم «سارا» برای نمایش وجه منفی شخصیت اغراق نمی‌کند و باز هم از تغییر تن صدا و میمیک چهره، بهره می‌برد.
افتخارات
اولین افتخار مهم کارنامه شکیبایی در جشنواره فیلم فجر با نمایش فیلم «هامون» رخ داد. او برای این فیلم، برنده سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول مرد شد و موفقیتش در این نقش جایگاهی ویژه در سینما برایش به همراه آورد. او در این دهه توانست جایگاهش را به عنوان یک بازیگر قدرتمند در میان کارگردان‌های سینما و منتقدان تثبیت کند. شکیبایی بعد از سیمرغ «هامون» در دهه 70 هم یک سیمرغ به کارنامه‌اش اضافه کرد. در جشنواره سیزدهم فیلم فجر برای بازی در «کیمیا» سیمرغ گرفت و برای بازی در فیلم «یکبار برای همیشه» در جشنواره یازدهم فیلم فجر نامش در فهرست نامزدها قرار گرفت. در جشنواره پانزدهم برای بازی در «سایه به سایه» نامزد سیمرغ شد و از جشن خانه سینما هم برای بازی در «سرزمین خورشید» نامزد دریافت تندیس شد. شکیبایی یک جایزه بین‌المللی هم در دهه 70 داشت و بازی او در «خواهران غریب» برنده جایزه جشنواره پیونگ یانگ شد. او در جشنواره فجر بیست‌وسوم برای «سالاد فصل» فریدون جیرانی موفق شد سیمرغ نقش مکمل مرد را دریافت کند. در این سال بازی او در «اتوبوس شب» هم دو جایزه برایش به همراه آورد. از جشنواره بیست‌ و پنجم فیلم فجر، دیپلم افتخار گرفت و تندیس جشن خانه سینما هم برای این فیلم به او رسید. او همچنین در این دهه برای بازی در «چه کسی امیر را کشت» و «ستاره بود» هم نامزد تندیس جشن خانه سینما بود.یکی از بهترین‌های بازی‌های شکیبایی در دهه 80 در فیلم «اتوبوس شب» به کارگردانی کیومرث پوراحمد رقم خوبد. واقعاً چه کسی بهتر از شکیبایی می‌توانست نقش راننده مینی‌بوسی را بازی کند که حامل اسرای عراقی است؟ کاراکتر شکیبایی نقطه مقابل پسرک مهرداد صدیقیان است؛ او با اسرا خوش رفتاری می‌کند اما پسرک این را برنمی‌تابد. بده بستان شکیبایی و صدیقیان موقعیت‌های جذابی را در «اتوبوس شب» رقم زده است. شکیبایی برای این فیلم دیپلم افتخار گرفت. «کاغذ بی‌خط» ناصر تقوایی و «سالاد فصل» فریدون جیرانی از جمله آثار مهم دیگر شکیبایی در دهه 80 بود. او در «کاغذ بی‌خط» مقابل هدیه تهرانی نقش مردی را ایفا کرد که شناختی از زن‌ها نداشت و احساسات آن ها را درک نمی‌کرد. «سالاد فصل» را شاید نتوان اثری قدرتمند در کارنامه شکیبایی به حساب آورد اما به هرحال توانست یک بار دیگر امضای خودش را روی اثری بگذارد و برای آن برنده سیمرغ  مکمل مرد شد.
سریال
خسرو شکیبایی اولین بازیگری بود که نقش آیت ا... مدرس را در تلویزیون بازی کرد. او سال 1366 در سریال هوشنگ توکلی بازی کرد و قدرت بیان و نزدیک شدن به این چهره تاریخی باعث شد تصویری ماندگار از او بر جا بماند. مونولوگ طولانی و معروف مدرس با بازی او در مجلس باعث شد این نقش بیشتر به چشم بیاید. او یک مونولوگ 20 دقیقه‌ای را حتی بدون یک بار کات دادن و قطع فیلمبرداری بازی کرد؛ مونولوگی که هیچ‌وقت خسته‌کننده به نظر نرسید.خسرو شکیبایی در دهه 70 دو اتفاق مهم را در تلویزیون رقم زد. ابتدا در «روزی روزگاری» به کارگردانی امرا... احمدجو بازی کرد. این نقش را برای جمشید هاشم‌پور نوشته بود و حتی فیلم نامه هم در اختیار او قرار گرفته بود اما نهایتاً امکان همکاری فراهم نشد و نقش به شکیبایی رسید. خیلی از عوامل این سریال در خاطراتشان از پشت‌صحنه سریال «روزی روزگاری» تعریف کرده‌اند که شکیبایی تنها بازیگری بوده که از ابتدا تا انتهای کار، حتی موقع تعطیلات هم لوکیشن را ترک نکرده و به شهرش برنگشته چون معتقد بوده اگر از شهر بیرون برود از این حال وهوا بیرون می‌آید. بازی شکیبایی در این سریال بسیار مورد توجه قرار گرفته و در کارنامه‌اش ماندگار شد. بدون هیچ شکی درخشان‌ترین نقش خسرو شکیبایی در تلویزیون همان «رضا» محبوب «خانه سبز» بود. این نقش، نقطه عطف جدیدی در کارنامه بازیگری شکیبایی به شمار می‌رفت و باعث شد بعد از «هامون» یک بار دیگر با رفتار و احساسات و بغض‌ها و دیالوگ‌های ارزشمندش در ذهن مخاطبان ماندگار شود. قدرت و جذابیت سریال مدیون بازی شکیبایی و احساسات عمیق و واقعی او بود که در کل سریال جریان داشت. شکیبایی در دهه 80 فعالیت چندانی در سریال‌های تلویزیونی نداشت و شاید بتوان فقط از سریال اپیزودیک «باران عشق» که سال 1380 روی آنتن رفت نام برد؛ اپیزودی که شکیبایی در آن بازی داشت درباره مردی به نام رسول بود که بعد از مرگ مادرش می‌خواست به وصیت مادرش عمل کند و ازدواج کند اما هرچه خواستگاری می‌رفت به جایی نمی‌رسید تا این که در قرعه‌کشی برنده سفر به کربلا می‌شد. این سریال یکی از آخرین کارهای شکیبایی در تلویزیون بود. 
دوبلوری و گویندگی
یکی از ویژگی‏های منحصر بفرد خسرو شکیبایی صدای خاص و آهنگینش بود. صدای او به تنهایی برای خودش یک کاراکتر بود و همین از شکیبایی یک بازیگر بی بدیل ساخته بود. او به خاطر همین صدای بی‌‏نظیرش در برهه‌‏ای از دوران کاری خود و زمانی که تئاتر کارمی‏‌کرد جذب دوبله شد و در این عرصه به فعالیت پرداخت. شکیبایی اما در دوران حضورش در سینما بازهم به شکل انحصاری از ویژگی صدایش بهره برد و تعدادی از اشعار شاعران را به صورت دکلمه اجرا کرد و در این عرصه هم کارهای ماندگاری از خود به یادگار گذاشت.
بیشترین همکاری با کارگردان های سینما
خسرو شکیبایی در بین کارگردان‏‌های سینما بیشترین همکاری را با داریوش مهرجویی داشته و در 6 فیلم این کارگردان بازی کرده است. همکاری آن‏ها با فیلم«هامون» شروع شد و با «بانو»، «سارا» و «پری» ادامه پیدا کرد و در نهایت به فیلم‏های «میکس» و «دختر دایی گمشده» رسید. شکیبایی بعد از مهرجویی، با مسعود کیمیایی دیگر سردمدار موج نوی سینمای ایران بیشترین همکاری را داشته و در سه فیلم او به ایفای نقش پرداخته است. «خط قرمز» شروع همکاری آن‏ها بود که در نهایت به «حکم» و «رئیس» رسید. شکیبایی با کیمیایی به سینما معرفی شد و با مهرجویی به شهرت و جایگاه رسید.