«ایران من! آه ای کتاب شور و شیدایی، هر برگی از تاریخ تو فصلی تماشایی...»؛ هشتصد و سی و پنجمین شب از سلسله «شب های بخارا» با عنوان شب «شاه جهان»، هفته گذشته، دهم اردیبهشت در دانشکده هنر دانشگاه بجنورد با استقبال چشمگیر اهالی خراسان شمالی برگزار شد؛ شبی خاطره انگیز برای دوستداران فرهنگ، ادب و هنر و طبیعت در شمال شرقی ایران؛ برنامه ای برای نگاه دیگرگونه به کوه شاه جهان و حفاظت از آن؛ روایتی درباره این که اگر «شاه جهان» نبود، چه بلایی بر سر طبیعت این خطه می آمد! در نخستین روز هفته جاری، اشاره ای به شب «شاه جهان» داشتیم و اینک شرح بیشتری از این شب پربار را مرور می کنیم. 


 مهمانان ویژه
استاد «علی دهباشی» چهره نام آشنای «شب های بخارا» مجری شب «شاه جهان» بود؛ برنامه ای که دکتر «محمدجعفر یاحقی»، دکتر «محمدحسین پاپلی یزدی»، دکتر «بهرام پروین گنابادی» و دکتر «کمال الدین ناصری» به عنوان مهمانان ویژه در آن حضور داشتند و از ظرفیت های منحصر به فرد منطقه شاه جهان برای جذب گردشگر و بایدهای حفاظت از طبیعت و زیست بوم این منطقه سخن گفتند. «دهباشی» در ابتدا خیلی کوتاه درباره سلسله «شب های بخارا» سخن گفت و از «شب شاه جهان». 

پاسداشت بام خراسان شمالی
«ایران! صدای خسته ام را بشنو ای ایران!/ شکوای نای خسته ام را بشنو ای ایران!...»؛ «شهرزاد پورمحمود» مدیر خردسرای فردوسی بجنورد، به عنوان نخستین سخنران پشت تریبون رفت و با شعری از زنده یاد «حسین منزوی» شروع به صحبت گفت: «من از دماوند و سهندت قصه می گویم/ از کوه های سربلندت قصه می گویم...». او دلیل میزبانی دانشگاه بجنورد و خردسرای فردوسی این شهر از شب «شاه جهان» را پاسداشت قله شاه جهان، بام خراسان شمالی، با هدف بازشناسایی ظرفیت های زیست محیطی این منطقه زیبا و تاریخی بیان کرد و یادآور شد: منطقه شاه جهان با وسعتی حدود 33 هزار هکتار از متنوع ترین زیست بوم های ایرانی و از مهم ترین زیستگاه های جانوری از جمله پلنگ ایرانی است. این منطقه کوهستانی در بلندای تاریخ، میزبان شهر تاریخی بلقیس و شهر زیرزمینی جهان بان و فرهنگ ها و اقوام مختلف بوده است. 

شرحه شرحه شدن کوه ها
«تو مثل شب در کوهستان اصیل و گیرایی/ تو مثل کوهستان در شب، والایی...»؛ نوبت به دکتر «محمدجعفر یاحقی» رسید که باری دیگر مهمان بجنوردی ها شده بود و با کلامی آمیخته با طنز، شب «شاه جهان» را نقطه عطف و سرآغازی برای فرهنگ بجنورد اعلام کرد و این برنامه را نشست و حرکت بین رشته ای برشمرد که موجب پیوند بین طبیعت و ادبیات شده است. آن گونه که این استاد زبان و ادبیات فارسی روایت کرد، نام شاه جهان در ادبیات فارسی بسیار آمده اما نه به عنوان کوه شاه جهان، بلکه به معنای شاه جهان پادشاهی گورکانی، با این حال او تصریح کرد که کوه پدیده مهم و سرمایه ای در فرهنگ ماست و نباید به آن بی توجهی کنیم. دکتر «یاحقی» در ادامه از فعالیت های عمرانی که به تخریب کوه ها منتهی می شود گلایه کرد و ساخت تونل ها و شرحه شرحه شدن کوه ها را ظلمی در حق طبیعت ذکر و کرد: در آینده نزدیک، کوه و این دشت را نخواهیم داشت. هر حرکتی که در جهت حفظ محیط زیست و طبیعت و زندگی انسانی و موجودات اطرافمان کنیم به نفع حیات انسانی است. پایان بخش صحبت های استاد، آن جا بود که با اشاره به ضرورت حفظ طبیعت گفت: ما برای خودمان زندگی نمی کنیم بلکه برای آیندگان زندگی می کنیم. 

 همزیستی مسالمت آمیز
«کاش پیوسته گل و سبزه و صحرا باشد/ گلرخان را سر گلگشت و تماشا باشد»؛ دکتر «محمدحسین پاپلی یزدی» هم که پشت تریبون رفت، از متفاوت بودن آب و هوای این منطقه از جمله شاه جهان، در مسیر بیش از 8 هزار کیلومتری بین عمان تا قطب شمال سخن گفت که در طول تاریخ، این راهروی طبیعت مورد توجه اقوام و گروه های مختلف و همچنین شاهد لشکرکشی های مختلف بوده که به عنوان نمونه از آسیای مرکزی انجام می شده و باید این جا می آمدند و از مراتع آن استفاده می کردند. این جغرافیدان، محقق و نویسنده ایرانی، منطقه شاه جهان را یکی از بزرگ ترین و مهم ترین مراکز مردم شناسی کشور ذکر و تأکید کرد: کمتر جایی در زمین وجود دارد که این چنین فشرده، اقوام و مذاهب در کنار هم زندگی و همزیستی مسالمت آمیز دارند و امیدوارم الگویی برای بقیه مناطق باشد. او اظهار امیدواری کرد که برای این منطقه، یک موزه مردم شناسی قوی ایجاد شود که نه فقط به لباس و وسایل آن ها پرداخته شود بلکه این بررسی صورت بگیرد که مردم چگونه کنار هم این گونه همزیستی دارند. دکتر «پاپلی یزدی» حضور تمدن های مختلف و کوچ نشینی در این منطقه را هم مورد اشاره قرار داد و در ادامه، درخت «ارس» را یکی از گیاهان استثنایی در منطقه شاه جهان خراسان شمالی برشمرد که در 130 تا 140 سال پیش، حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد جنگل های ارس منطقه برای ساخت راه آهن از بین رفت. خاک «لس» دیگر شاخصه نادر این منطقه در شمال شرقی ایران بود که این پژوهشگر به آن اشاره کرد. دکتر «پاپلی یزدی» تصریح کرد: کوه شاه جهان، مظهر فرهنگ اقوام مختلف و مظهر همزیستی مسالمت آمیز است. این جا بهترین جا برای گردشگری، ساخت پیست اسکی، احداث بیمارستان های نقاهتی و منطقه ای برای افرادی است که به دنبال آرامشند. او از مسئولان خواست: از برداشتن معادن این منطقه، حداقل در نسل ما بگذرید.

مواظب کوه هایمان باشیم
«کرانی ندارد بیابان ما/ قراری ندارد دل و جان ما»؛ دکتر «کمال الدین ناصری» عضو هیئت علمی دانشگاه، دیگر سخنران شب شاه جهان بود که گفت: ما فعالان محیط زیست با توسعه مخالف نیستیم. رشد با اعداد و رقم قابل بیان است در حالی که توسعه یک مفهوم کیفی است. بسیاری از پروژه ها نه تنها موجب توسعه نشده بلکه موجب ویرانی شده است. وی با اشاره به پراکنش تنوع زیستی افزود: تنوع زیستی اساس پایداری است. دو تا از نقاط تنوع زیستی جهان در ایران قرار گرفته که یکی از حاشیه دریای سیاه می آید تا سرتاسر دامنه های شمالی البرز می رسد و به خراسان شمالی می آید و دیگری از مدیترانه شروع می شود و یک شاخه به زاگرس می رسد و شاخه دیگر دوباره دامنه های جنوبی البرز به خراسان شمالی می رسد در این جا تنوع زیستی به صورتی غیر معمول بالاست. وی تصریح کرد: اگر مواظب اکوسیستم کوه هایمان نباشیم، کویر قره قوم، ما را می بلعد. بدون کوه شاه جهان، این منطقه چنان سوزان بود که قابل زیست نبود. وی با اشاره به گونه های گیاهی منحصر به فرد این منطقه و برخی گونه ها که منقرض شده اند، اظهارکرد: اگر پدیده معدن کاوی غیرمسئولانه در شاه جهان ادامه پیدا کند با کمال دردمندی باید بگوییم که گونه های بیشتری به جمعیت عدم می پیوندند.

درس رواداری و صبر
«از بس قنات قلب تو سرد و زلال است/ دل کندن از آن چشمه تقریباً محال است...»؛ دکتر «بهرام پروین گنابادی»، پژوهشگر، نویسنده و استاد زبان و ادبیات فارسی هم سخنران دیگر شب شاه جهان بود که به موضوع قنات ها و کم آبی اشاره کرد و گفت: تمدن کاریزی، مبتنی بر اخلاق مداری، رواداری و صبر است. وی تأکید کرد: برای این که طبیعی زندگی کنیم حتماً باید شاه جهان مان حفظ شود و ۱۲۰ قنات خراسان شمالی که به ما مردمداری، رواداری، صبر و امید را می آموزد هم حفظ شود. 
​​​​​​​
شعر و موسیقی و امضا
«ای قله باشکوه من شاه جهان/ اسطوره بی بدیل آلاداغی»؛ شعرخوانی توسط «نیما فرخی»، اجرای موسیقی مقامی، قدردانی از مهمانان و بانیان برنامه با کلام و حضور دکتر «مجتبی مجرد» استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بجنورد، امضای کتاب توسط اساتید مهمان و عکس های یادگاری، پایانی خاطره انگیز برای شب شاه جهان بود. «تردید نکن شاه جهان تنها نیست/ این قله سیمرغ نشان تنها نیست/ در پهنه بی بدیل ایران عزیز/ این کوه همیشه جاودان تنها نیست».